A zarzuty padły poważne:„Prezydent Nawrocki oznajmił właśnie, że bliżej mu do rusofila i antysemity Brauna niż do mnie. Nigdy w to nie wątpiłem. A od dziś przynajmniej nikt nie może udawać, że jest inaczej” – zatweetował szef rządu, a pod jego wpisem internauci dopisali informację kontekstową w dwóch zdaniach: „premier Donald Tusk skłamał. W wywiadzie dla WP nic takiego z ust prezydenta Karola Nawrockiego nie padło”.

Tylko, że słowa poszły w świat, fake news stał się politycznym „faktem”, mimo iż w przytoczonej wypowiedzi prezydenta Karola Nawrockiego nie ma żadnej deklaracji „bliżej mi do Brauna”. Jest pragmatyczna odpowiedź na sztucznie ustawione pytanie: kto w tej chwili „szkodzi Polsce bardziej” z perspektywy realnej władzy i realnej możliwości współpracy. Nawrocki mówi o doświadczeniu z rządem, który istnieje i działa – i o skutkach jego polityki. To jest ocena bieżącej sytuacji i rządzącego premiera, nie kogoś (Brauna) kto u władzy nigdy nie był, nie jest to laurka dla kogokolwiek. W normalnym świecie to byłby koniec tematu: ktoś odpowiada, inni się z tym zgadzają albo nie, spór trwa na argumenty.

Świat nagłówków

W tej przestrzeni spór przerabia się na moralny szantaż. Wystarczy jedno zdanie premiera w mediach społecznościowych i już rodzi się „prawda” alternatywna: prezydent rzekomo „wybrał rusofila i antysemitę”. I nawet jeśli pod spodem internauci dopisują kontekst, nawet jeśli każdy może sprawdzić cytat, mechanizm już ruszył. Kłamstwo ma przewagę startową: jest prostsze, bardziej jadowite, lepiej się klika.

Potem do gry wchodzi telewizja „w likwidacji” i cała ta operacja dostaje państwowy megafon. Kula śnieżna rośnie: prowadzący, goście, komentarze, paski, skróty. Nie po to, żeby zrozumieć, co prezydent naprawdę powiedział, tylko żeby przykleić etykietę, która ma się trzymać. To nowa metoda polityczna: nie wygrać sporu, tylko zagłuszyć go narracją. Osłabić, zniechęcić, obrzydzić – i najlepiej jeszcze wmówić widzom, że to oni „widzą prawdę”, bo widzieli ją w nagłówku.

Ten sam schemat widać w innej historii: pytaniu „co brał” – wybitnym w tytule artykułu o prof. Sławomirze Cenckiewiczu w „Gazecie Wyborczej”, świadomie napisanym tak, by brzmiało jak opowieść o jakimś prawie że ćpunie, a przy okazji zahaczającym o wrażliwe dane medyczne człowieka z obszaru bezpieczeństwa państwa. Nie chodzi o informację, tylko o skojarzenie. O to, żeby czytelnik nie miał czasu na odróżnianie „zażywał leki” od „brał”. Wystarczy cień, sugestia, brud na mankiecie.

I wtedy warto przypomnieć zdanie samego Donalda Tuska z czasów, gdy był w opozycji i oskarżał ministra Adama Niedzielskiego: o władzy, która chce kontrolować, „na co chorujemy”. Wtedy brzmiało to jak ostrzeżenie. Dziś brzmi jak opis praktyki tego obozu rządzącego: kontrola poprzez etykiety, poprzez emocjonalne skróty, poprzez wpychanie ludziom do głowy gotowych osądów i grzebanie w ich receptach.

A na końcu zostaje jeszcze jeden paradoks: kiedy w realnym życiu pojawiają się realne problemy – zdrowie, leki, limity badań, dostęp do operacji – polityczna energia idzie w stronę tematów zastępczych, gier tożsamościowych i „dyskryminacji pozytywnej” (to słowa minister Katarzyny Kotuli, tłumaczącej dlaczego dodaje się kobietom punkty za płeć w naukowych konkursach) jakby to ona była najpilniejszym priorytetem kraju. Starszy człowiek, który nie doczeka tomografii, ma się uśmiechać, bo ktoś mu wyjaśni, że to „postęp”? Tylko że uśmiech nie zastąpi rezonansu, a nagłówek nie zastąpi prawdy.

W demokracji precyzja słowa jest jak pas bezpieczeństwa: niewygodna, dopóki nie dojdzie do zderzenia. A my właśnie żyjemy w epoce, w której władza chwali się, że jeździ bez pasów – i jeszcze krzyczy na tych, którzy proszą, by wreszcie zapiąć.